भारतीय हवामान विभाग(Indian Meteorological Department)
नेहमी पडणारा प्रश्न असतो कि हवामान विभाग(Meteorological Department) म्हणजे नेमके काय आहे ते कसे काम करते ? भारतीय हवामान विभागाचा (Indian Meteorological Department) इतिहास आपण थोडक्यात बघणार आहोत. भारत सरकारच्या भूविज्ञान मंत्रालयाची एजन्सी म्हणून भारत हवामानशास्त्र विभाग(Meteorology Department) हे काम करते. हवामानाचे निरीक्षण, हवामान अंदाज आणि भूकंपशास्त्र याची जबाबदार असलेली भारतीय हवामान विभाग ही प्रमुख संस्था आहे. भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department चे मुख्यालय दिल्ली येथे आहे.
भारत आणि अंटार्क्टिकामध्ये शेकडो निरीक्षण केंद्रे हवामान विभागाचे आहेत. भारतामध्ये चेन्नई, मुंबई, कोलकाता, नागपूर, गुवाहाटी आणि नवी दिल्ली येथे प्रादेशिक कार्यालये आहेत.
भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department हे जागतिक हवामान संघटनेच्या सहा प्रादेशिक विशेषीकृत हवामान केंद्रांपैकी एक आहे.
मलाक्का सामुद्रधुनी, बंगालचा उपसागर, अरबी समुद्र, पर्शियन गल्फ यासह उत्तर हिंदी महासागरातील उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळांसाठी अंदाज, तसेच त्याचे नाव देणे आणि चेतावणी देण्याची जबाबदारी असते.
भारतीय हवामान विभागा चा इतिहास जर आपण बघितला तर…
१९ व्या शतकाच्या पूर्वार्धात विविध प्रांतीय सरकारांनी भारतात इतर अनेक वेधशाळा स्थापन केल्या होत्या.
१७८४ मध्ये कोलकता आणि १८०४ मध्ये मुंबई येथे स्थापन झालेल्या एशियाटिक सोसायटीने भारतात हवामानशास्त्राच्या अभ्यासाला चालना दिली.
चक्रीवादळ शब्द कसा तयार झाला ?
हेन्री पिडिंग्टन यांनी द जर्नल ऑफ द एशियाटिक सोसायटीमध्ये १८३५ ते १८५५ दरम्यान कोलकत्ता येथील उष्णकटिबंधीय वादळांशी संबंधित सुमारे ४० पेपर प्रकाशित करण्यात आले होते. त्यात चक्रीवादळ हा शब्द देखील तयार केला गेला.
१८६४ मध्ये कलकत्त्यात उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ आदळल्यानंतर १८६६आणि १८७१ मध्ये मान्सून अयशस्वी झाल्यामुळे आलेला दुष्काळ, एकाच छताखाली हवामानविषयक निरीक्षणांचे संकलन आणि विश्लेषण आयोजित करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. परिणामी,१८७५ मध्ये भारतीय हवामानशास्त्र विभागाची स्थापना करण्यात आली.
भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department चे पहिले हवामानविषयक रिपोर्टर म्हणून हेन्री फ्रान्सिस ब्लॅनफोर्ड यांची नियुक्ती करण्यात आली.भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department चे २७ एप्रिल १९४९ रोजी स्वातंत्र्यानंतर जागतिक हवामान संघटनेचे सदस्य बनवण्यात आले.
भारतीय शेतीवर मान्सूनच्या पावसाच्या महत्त्वामुळे या संस्थेला महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
वार्षिक मान्सूनचा अंदाज तयार करण्यात, तसेच भारतातील प्रत्येक मोसमात मान्सूनच्या प्रगतीचा मागोवा घेण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.
भारतीय हवामान विभाग संघटना
भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department चे प्रमुख हवामान महासंचालक असतात, सध्या डॉ. मृत्युंजय महापात्रा आहेत.भारतीय हवामान विभाग (Indian Meteorological Department ची सहा प्रादेशिक हवामान केंद्रे आहेत, प्रत्येक उपमहासंचालकांच्या अधिपत्याखाली. हे चेन्नई, गुवाहाटी, कोलकाता, मुंबई, नागपूर आणि नवी दिल्ली येथे आहेत.
प्रत्येक राज्याच्या राजधानीत एक हवामान केंद्र” देखील आहे. इतर भारतीय हवामान विभाग चे अंदाज कार्यालये देखील आहेत कृषी हवामान सल्ला सेवा केंद्रे, जल-हवामान कार्यालय, पूर हवामान कार्यालये, क्षेत्र चक्रीवादळ चेतावणी केंद्रे आणि चक्रीवादळ चेतावणी केंद्रे सहसा विविध वेधशाळांसह सह-स्थित असतात. किंवा हवामान केंद्र.
महत्वाच्या बातम्या –
- पुन्हा पाऊस: राज्यातील ‘या’ भागांमध्ये पुन्हा अवकाळी पावसाची शक्यता; हवा
- कृषी योजना : ‘एसबीआय’ केसीसी मधून मिळणार शेतकऱ्यांना मोठी रक्कम !
- राज्यातील ‘या’ विभागात सर्वाधिक साखर कारखाने सुरु
- मोठी बातमी : दहावी बारावी पास उमेदवारांना मिळणार सरकारी नोकरी !
- महाराष्ट्र राज्य कृषि पणन मंडळाच्या नव्या स्वरुपातील मोबाईल अ‌ॅपचे बाळा
